تارنمای محمد صادقی
چکیده: فهم ضرورت تشکیل بانک در ایران متضمن درک صحیحی از سازوکار بازار پول در دورانی تاریخی است که بانک‌ها جایگاهی در آن نداشته‌اند. در آن زمان، بی‌اعتمادی به اعتبار قرض‌گیرنده، نداشتن اطلاعات موثق درباره تعداد و مکان قرض‌دهندگان، بالارفتن نرخ بهره و شیوع استقراض با بهره‌های سنگین از جمله هزینه‌هایی بود که طرفین معامله با آن مواجه بوده‌اند. مطابق نظریه کاهش هزینه معاملاتی، راهکار پایین آوردن هزینه‌ها در وضعیتی که بازار طبق سازوکار قیمت عمل می‌کند تشکیل شرکت است و شرکت‌های واسطه در بازار پول همان بانک‌ها هستند. با این تفسیر، به دلیل بالا بودن هزینه‌هایی که تجّار و زعامداران دولتی ایران هم به آن معترف بوده‌اند، تشکیل بانک در بازار پول کشور برای تجارت و سودآوری امری ضروری بوده است که از دید تاجران و دولت‌های سودجو نیز دور نمانده و در کنار تمام امتیازات اخذ شده از دربار ایران، امتیاز تشکیل بانک نیز حائز توجه می‌باشد که با وجود اهمیت آن، مقتضیات شکل‌گیری‌اش به خوبی مدنظر واقع نشد و این ضرورت فدای امتیازخواهی بیگانگان گردید. در واقع از این جهت که بانک به‌عنوان یک کمپانی دو نوع هزینه معاملاتی در بازار پول را کاهش داد -و این موارد عبارتند از: ۱) قبل از تأسیس بانک به دلیل فقدان یک واسطه قوی و مورد اعتماد، افراد هزینه‌های سنگینی را متحمل می‌شدند. ۲) بانک بماهو یک شرکت تجاری که واسطه‌ای خاص است، بسیاری از هزینه‌های معاملاتی وسطه‌گری فردی را حذف نموده و توزیع مناسبی از وجوه صورت می‌دهد-، مواهب و مناسبات حقوقی مترتب بر آن در عنفوان شکل‌گیری مؤسسه بانکی در کشور فدای استمتاع بیگانگانی شده که در ورای ضعف و انحطاط سیاسی دولت وقت ایران جز درصدد دور نگه داشتن کشورمان از امور تجاری مولد و ظرفیت‌های واقعی بانک نبوده‌اند.
واژگان کلیدی: بازار پول، بازارهای بدون واسطه، بانک شاهنشاهی (شاهی)، هزینه معاملاتی، واسطه مبادله و پرداخت، بانک، شرکت تجاری اصل مقاله
